Zelfstandigen hebben een eigen socialezekerheidsstelsel. Ze betalen bijdragen aan een sociaal verzekeringsfonds en hebben daardoor recht op dezelfde terugbetaling van ziektekosten als werknemers. De hoogte van de bijdrage aan het sociaal verzekeringsfonds wordt bepaald door het niveau van de inkomsten van de zelfstandige.

In het verlengde van de verzekering voor geneeskundige zorgen omvat het sociaal statuut van zelfstandigen een verzekering tegen arbeidsongeschiktheid.

Bijzondere voorwaarden om hiervan te kunnen genieten, zijn dat je je wachttijd van zes maanden hebt vervuld (en dus al twee kwartalen sociale bijdragen betaalde) en dat je je arbeidsongeschiktheid laat erkennen door een adviserende arts van het ziekenfonds. Je hebt daartoe zeven kalenderdagen de tijd om aangifte te doen (dag één van de arbeidsongeschiktheid niet inbegrepen).

Tot voor kort kregen zelfstandigen tijdens de eerste maand van arbeidsongeschiktheid helemaal geen uitkering. Dat is gelukkig veranderd. Intussen krijgen arbeidsongeschikte zelfstandigen sinds 1 juli 2019 vanaf de eerste ziektedag een uitkering, wanneer ze langer dan een week arbeidsongeschikt zijn. Sedert juli 2021 hebben arbeidsongeschikte zelfstandigen ook meer tijd om attesten aan hun ziekenfonds te bezorgen, zodat ze niet naast hun ziekte-uitkering grijpen. Ook de bedragen, die de vorm hebben van een dagvergoeding, zijn hoger geworden (zie verder). Ze worden toegekend voor elke dag van het jaar, behalve de zondagen. De bedragen verschillen naargelang de gezinssamenstelling en de duur van de arbeidsongeschiktheid (korter of langer dan één jaar).

Dagvergoedingen voor arbeidsongeschiktheid (sinds 2022)
(uitgaande van 26 werkdagen per maand)

Bij hulp van derden heb je recht op een forfaitaire tegemoetkoming van € 25,46.

Periodes van ziekte en invaliditeit kun je kosteloos laten gelijkstellen met periodes van activiteit. Voorwaarde is dat je je zelfstandige beroepsbezigheid volledig stopzet en dat je als arbeidsongeschikt bent verklaard door de arts van je ziekenfonds. Dit heeft gevolgen voor de berekening van je pensioen, dat dan hoger kan zijn. Je blijft dan tijdens je inactiviteit ook in regel met de ziekteverzekering, hoewel je geen bijdragen meer betaalt.

De uitkering is in principe niet cumuleerbaar met een (andere) beroepsbezigheid, maar met de toelating van de adviserende arts kun je in de overgang naar een nieuwe job wel een aangepaste werkzaamheid uitoefenen.

Zelfstandigen die als arbeidsongeschikt zijn erkend en die een invaliditeitsuitkering ontvangen, hebben bovendien recht op een verhoogde tegemoetkoming voor wat betreft de terugbetaling van de ziektekosten.

Jaarlijks wordt ook nog een inhaalpremie betaald aan invalide zelfstandigen die op 31 december van het jaar dat voorafgaat aan dat van de toekenning, minstens 1 jaar arbeidsongeschikt waren. Die bedraagt € 304,32. Je hoeft hiervoor niks te ondernemen, je krijgt dit automatisch gestort als je aan de voorwaarden voldoet.

Omdat de uitkeringen van overheidswege uiteindelijk vrij beperkt zijn, kun je aanvullend een privé-verzekering sluiten die je een extra geeft bij arbeidsongeschiktheid.

Omdat de meeste privé-verzekeringen oorlogsgebieden uitsluiten, heeft de Internationale  Federatie van Journalisten (IFJ) ook een verzekering in de aanbieding die wereldwijd geldt, dus ook voor risicogebieden. Een aanrader voor freelancers die werkzaam zijn in conflictregio’s.

Sinds 1 januari 2017 bedraagt de duur van het moederschapsverlof voor een zelfstandige of meewerkende echtgenote twaalf weken, waarvan drie weken verplicht zijn op te nemen en negen facultatief. Voordien was dat acht weken. De zelfstandige moeder kan het verlof voltijds of halftijds opnemen. Ze moet dat doen binnen de termijn van 38 weken na de verplichte bevallingsrust. Daarnaast heeft elke zelfstandige moeder sinds 2018 automatisch recht op 105 dienstencheques om de combinatie werk en privé mogelijk te maken. Een zelfstandige moeder kan haar moederschapsverlof met maximaal 24 weken verlengen als kort na de geboorte blijkt dat haar kind gedurende een langere tijd in het ziekenhuis moet verblijven.

Daarnaast krijgen zelfstandige papa’s voor kinderen die geboren worden vanaf 1 mei 2019 voortaan tien dagen vaderschapsverlof (of 20 halve dagen). Dat geldt ook voor een zelfstandige die de niet-biologische mee-ouder wordt van het kind van zijn of haar partner. Zelfstandige vaders en mee-ouders die maximaal acht dagen verlof opnemen, krijgen behalve hun uitkering ook vijftien gratis dienstencheques ter waarde van € 9.

De moederschapsuitkering bedraagt de eerste vier weken € 767,43 per week. Vanaf de vijfde week krijgt men € 701,92. Wie halftijdse moederschapsrust opneemt, mag rekenen op de helft van deze bedragen. Zelfstandigen die adoptieverlof nemen krijgen hetzelfde bedrag. Een ander voordeel is ook dat zelfstandige moeders geen sociale bijdragen betalen in het kwartaal volgend op de bevalling.

Vaders krijgen tijdens hun vaderschapsverlof dan weer € 80,82 per dag (of € 40,41 per halve verlofdag). Dat geldt ook voor een zelfstandige die de niet-biologische mee-ouder wordt van het kind van zijn of haar partner.